phương pháp giải bài tập phả hệ
- Hệ thống các phương pháp giải bài tập để giải các bài toán cơ bản và nâng cao. - Thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của việc áp dụng hệ thống các bài tập và các phương pháp giải. - Đề xuất các biện pháp sử dụng hệ thống bài tập hóa học phần kim loại lớp 12 trung học phổ thông chương trình nâng cao để góp phần dạy tốt, học tốt. 4.
Tuy nhiên, hai điều trên không xảy ra nên tính trạng màu mắt thuộc NST thường. Bài tập 2 trang 63 Vở bài tập Sinh học 9: Bệnh máu khó đông do 1 gen quy định, người vợ không mắc bệnh (hình tròn trắng) lấy chồng không mắc bệnh (ô vuông trắng), sinh con mắc bệnh chỉ là con
TP Cẩm Phả quyết tâm đến hết tháng 9/2021 sẽ giải ngân được trên 80% vốn đầu tư công và hoàn thành giải ngân 100% vốn đầu tư công vào cuối năm 2021. Theo trung tâm Phát triển quỹ đất TP Cẩm Phả, hiện dự án này đã hoàn thành công tác kiểm đếm tài sản, vật kiến
GIẢI BÀI TẬP ĐỊA LÍ 10 SÁCH GIÁO KHOA - PHẦN 2- BÀI 32: Địa lí các ngành công nghiệp (tiếp) GIẢI BÀI TẬP ĐỊA LÍ 10 SÁCH GIÁO KHOA - PHẦN 2- BÀI 30: Thực hành: Vẽ và phân tích biểu đồ về sản lượng lương thực, dân số của thế giới và một số quốc gia
Nghiên cứu sự di truyền của bệnh P, Q bằng phương pháp phả hệ, đã có được sơ đồ sau: Xác suất để cặp vợ chồng ở thế hệ thứ III (12, 13) trong sơ đồ phả hệ trên sinh con không mắc cả hai bệnh (P và Q) là
Wat Is De Beste Dating App. Ngày đăng 18/01/2019, 2133 Trong phần Di truyền học người, toán phả hệ là dạng toán thường được sử dụng nhiều trong các đề thi. Hiện tại, có nhiều tài liệu tham khảo của nhiều tác giả đề cập đến phương pháp giải và hệ thống bài tập phần phả hệ. Đa số các tác giả thường nhìn nhận bài toán phả hệ là một dạng toán “độc lập”, chưa đưa ra được mối tương quan của dạng toán này với các vấn đề liên quan. SỞ GD&ĐT VĨNH PHÚC TRƯỜNG THPT YÊN LẠC =====***===== CHUYÊN ĐỀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP PHẦN PHẢ HỆ Người thực hiện Đào Anh Phúc Tổ Hóa - Sinh Yên Lạc, năm 2015 LỜI NÓI ĐẦU Trong phần Di truyền học người, toán phả hệ dạng toán thường sử dụng nhiều đề thi Hiện tại, có nhiều tài liệu tham khảo nhiều tác giả đề cập đến phương pháp giải hệ thống tập phần phả hệ Đa số tác giả thường nhìn nhận toán phả hệ dạng toán “độc lập”, chưa đưa mối tương quan dạng toán với vấn đề liên quan Bài toán phả hệ thực chất toán ứng dụng quy luật di truyền Để giải thành thạo dạng tốn ngồi phương pháp đặc thù tốn phả hệ, học sinh cần phải nắm vận dụng kỹ thuật tính tốn tốn di truyền Vì lí trên, tơi xây dựng đề tài “PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP PHẦN PHẢ HỆ” với mục đích sau Nêu phương pháp đặc thù các bước giải tập phả hệ Nêu dạng toán di truyền ứng dụng để giải tập phả hệ Một số tập ôn luyện Với giới hạn kiến thức thân mức độ ứng dụng chuyên đề, tác giả chưa thể bao quát, nghiên cứu sâu tất nội dung chuyên đề tránh khỏi thiếu sót Vì vậy, mong góp ý, đóng góp đồng nghiệp để hồn thiện chun đề MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU .2 MỤC LỤC NỘI DUNG I PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN PHẢ HỆ .4 Bước - Xác định quy luật di truyền chi phối tính trạng Các vấn đề liên quan Mối quan hệ gen tính trạng Mối quan hệ trội - lặn .4 Trội lặn hoàn toàn Trội lặn khơng hồn tồn Di truyền gen NST giới tính gen NST thường Di truyền gen X không alen Y .5 Di truyền gen Y không alen X .6 Di truyền gen nằm NST thường Phương pháp xác định quy luật di truyền chi phối tính trạng Một số ví dụ minh họa Bước – Xác định kiểu gen 11 Các vấn đề liên quan .11 Xác định xác kiểu gen bố mẹ mang kiểu hình trội qua kiểu hình lặn đời 11 Xác định kiểu gen đứa mang kiểu hình trội biết xác kiểu gen bố mẹ 12 Xác định kiểu gen đứa mang kiểu hình trội chưa biết xác kiểu gen bố mẹ 13 Phương pháp xác định kiểu gen cá thể phả hệ 14 Một số ví dụ minh họa 14 Bước - Bài toán sinh 19 Tính xác suất giới tính đời 19 Tính xác suất tính trạng đời 20 Tính xác suất tính trạng giới tính - trường hợp gen quy định tính trạng nằm NST thường 22 Tính xác suất tính trạng giới tính - trường hợp gen quy định tính trạng nằm NST giới tính 25 II BÀI TẬP ÔN LUYỆN 25 TÀI LIỆU THAM KHẢO 34 NỘI DUNG I PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN PHẢ HỆ Thông thường, phương pháp giải tập phả hệ chia làm bước Bước 1 Xác định quy luật di truyền chi phối tính trạng Bước 2 Xác định kiểu gen Bước 3 Tính tốn xác suất sinh Tùy thuộc vào kiện yêu cầu toán mà học sinh phải thực đầy đủ bước thực bước Các bước giải có phương pháp ngắn gọn, phương pháp giải có liên quan chặt chẽ đến dạng tốn di truyền Vì vậy, trước tổng kết phương pháp giải đặc thù, tác giả trình bày kiến thức di truyền liên quan mà người học cần nắm để giải dạng phả hệ Bước - Xác định quy luật di truyền chi phối tính trạng Các vấn đề liên quan Mối quan hệ gen tính trạng Các tính trạng xét phả hệ tính trạng gen nhiều gen quy định Để xác định mối quan hệ gen tính trạng phả hệ phức tạp vì - Một cặp bố mẹ thường sinh con, sinh mang kiểu gen khác giống - Các cá thể sinh phép thử độc lập, nên kiểu gen tạo không theo viết sơ đồ lai - Để rút mối quan hệ gen tính trạng cần có phép lai với số lượng cá thể lớn, phả hệ có số lượng cá thể có giới hạn Vì lí trên, tập liên quan đến phả hệ đề thường cho sẵn kiện mối quan hệ gen tính trạng Thường gen quy định tính trạng Trong giới hạn chuyên đề này, chủ yếu tập trung vào dạng tập gen quy định tính trạng Mối quan hệ trội - lặn Trội lặn hoàn toàn Trường hợp gen có hai alen, trội lặn hồn tồn, thực phép lai cá thể có kiểu hình trội lặn có khả sau 1 - Trội x Trội → Trội 2 - Trội x Trội → Trội + Lặn 3 - Lặn x Lặn → Lặn 4 - Trội x Lặn → Trội + Lặn 5 - Trội x Lặn → Trội Trong phép lai trên, thường sử dụng phép lai 2Trội x Trội → Trội + Lặn để xác định tính trạng trội, tính trạng lặn VD Biết gen quy định tính trạng Bố tóc xoăn, mẹ tóc xoăn sinh người con, tóc xoăn, tóc thẳng ⇒ Tóc xoăn trội, tóc thẳng lặn Trội lặn khơng hồn tồn Trường hợp dễ để nhận biết, cá thể mang tính trạng trung gian 1 - Trội x Trội → Trội 2 - Trung gian x Lặn 3 - Lặn x Lặn 4 - Trội x Lặn → → → Trung gian + Lặn Lặn Trung gian 5 - Trung gian x Trung gian → Trội + Lặn + Trung gian Khái niệm trội lặn trường hợp mang tính tương đối, sử dụng để phân biệt Trong phép lai phép lai 4 5 dùng để xác định tính trạng di truyền trội khơng hồn tồn VD Biết gen quy định tính trạng Bố mẹ có nhóm máu AB sinh người có đứa có nhóm máu A, đứa nhóm máu B, đứa có nhóm máu AB ⇒ tính trạng trội khơng hồn tồn Di truyền gen NST giới tính gen NST thường Di truyền gen X không alen Y Trong trường hợp gen quy định tính trạng, gen X khơng alen Y có số đặc điểm sau - Phép lai thuận nghịch cho kết khác - Di truyền chéo, X bố cho gài X mẹ cho trai - Tính trạng lặn có giới chủ yếu phân bố giới XY, Y khơng có alen tương ứng Đối với tồn phả hệ, thơng thường việc xác định gen nằm X không alen Y dựa vào phân li kiểu hình khơng đồng giới, tính trạng lặn thường tập trung nhiều giới XY Trong thực tế, việc xác định gen có nằm X hay khơng phức tạp vì - Tính trạng có giới - NST Y coi alen lặn kết tương đương với gen nằm NST thường - Mỗi sinh phép thử độc lập ⇒ chắn việc tính trạng lặn tập trung nhiều giới XY gen nằm NST X quy định, ngẫu nhiên Để xác định xác gen nằm X hay khơng cần phải có số cá thể đủ lớn ⇒ loại bỏ tính ngẫu nhiên phép thử độc lập ⇒ phả hệ phải nhiều cá thể phải nghiên cứu nhiều phả hệ khác có liên quan đến tính trạng Vì vậy, tốn có định hướng xác định gen nằm X thường toán nhận định tương đối tính trạng có nhiều hay khả di truyền liên kết với giới tính Từ lí trên, theo ý kiến tác giả người đề hạn chế cho nhận định phần gây tranh cãi Di truyền gen Y không alen X - Di truyền thẳng từ XY sang XY - Tính trạng biểu giới XY Di truyền gen nằm NST thường Tính trạng gen nằm NST thường quy định phân li đồng hai giới Trong phả hệ, để xác định gen nằm NST thường ta dùng phương pháp loại trừ trường hợp di truyền liên kết với giới tính gen X khơng alen Y sau Gen quy định tính trạng nằm X không alen Y, bố mang tính trạng trội ⇒ 100% gái mang tính trạng trội Vì vậy, bố mang tính trạng trội mà xuất gái mang tính trạng lặn ⇒ gen quy định tính trạng nằm NST thường Hoặc mẹ mang tính trạng lặn, trai mang tính trạng trội VD Biết gen quy định tính trạng Bố tóc xoăn, mẹ tóc xoăn sinh người gái tóc thẳng ⇒ Tóc xoăn trội so với tóc thẳng gen quy định tính trạng nằm NST thường Phương pháp xác định quy luật di truyền chi phối tính trạng Đề thường cho sẵn tính trạng gen quy định Trong giới hạn chuyên đề, tác giả xét đến tính trạng gen quy định * Xác định tính trạng trội tính trạng lặn áp dụng cho trường hợp gen có alen - Trong trường hợp trội hoàn toàn Trội x Trội → Trội - Trong trường hợp trội khơng hồn tồn Trội x Lặn gian x Trung gian → + Lặn → Trung gian; Trung Trội + Lặn + Trung gian Trường hợp gen có nhiều alen, trội lặn hồn tồn khơng hồn tồn có phương pháp xác định riêng, tác giả chưa có điều kiện để trình bày đề tài này * Xác định vị trí gen NST - Gen Y không alen X xuất nam giới, di truyền thẳng - Gen X không alen Y dạng đề thường cho sẵn kiện Nếu đề cho đoán nhận gen lặn thường có kiện sau + Tính trạng có giới + Giới nam biểu tính trạng nhiều giới nữ - Gen nằm NST thường loại trường hợp gen nằm NST X khơng alen Y + Bố mang tính trạng trội có gái mang tính trạng lặn + Mẹ mang tính trạng trội có trai mang tính trạng lặn Một số ví dụ minh họa VD1 Bệnh gen lặn quy định Phêninkêto niệu PKU bệnh di truyền thiếu enzim chuyển hoá axit amin phêninalanin Sơ đồ phả hệ sau gia đình bị bệnh này III Biết gen quy định tính trạng Phả hệ cho thấy bệnh Phêninkêto niệu PKU gen trội hay gen lặn gây nên gen nằm nhiễm sắc thể thường hay nhiễm sắc thể giới tính? LỜI GIẢI - Bệnh gen lặn nhiễm sắc thể thường gây nên - Giải thích + Bố 1 mẹ 2 hệ thứ I bình thường, sinh hai người bị bệnh ⇒ Bệnh gen lặn Trội x Trội → Trội + Lặn + Con gái bị bệnh mang gen lặn gây bệnh, bố khơng bị bệnh Bố mang tính trạng trội gái mang tính trạng lặn ⇒ gen gây bệnh nằm nhiễm sắc thể thường VD2 Bệnh gen trội quy định ĐH 2011 Cho sơ đồ phả hệ sau Sơ đồ phả hệ mô tả di truyền bệnh người hai alen gen quy định Biết không xảy đột biến tất cá cá thể phả hệ Trong người thuộc phả hệ trên, người chưa thể xác định xác kiểu gen chưa có đủ thơng tin là A 13 B C 17 20 D 15 16 LỜI GIẢI Đề cho biết gen quy định tính trạng - Xác định tính trạng trội lặn Cặp bố III12 mẹ III13 bị bệnh sinh có bình thường ⇒ Gen quy định bệnh gen trội - Xác định tính trạng nằm NST thường hay NST giới tính Bố III12 mang tính trạng trội, gái mang tính trạng lặn ⇒ Gen qui định bệnh nằm NST thường - Sử dụng kí hiệu gen viết vào phả hệ Biện luận kiểu gen cá thể Giả sử gen A gây bệnh; Gen a bình thường ⇒ Vậy người bị bệnh có kiểu gen A-; Người bình thường có kiểu gen aa Căn vào sơ đồ kiểu gen sơ đồ phả hệ vừa tìm ta kết luận phương án cần chọn theo yêu cầu đề bài Trong người thuộc phả hệ trên, người chưa thể xác định xác kiểu gen chưa có đủ thơng tin là Cá thể số 17 20 ⇒ Chọn phương án C VD3 Bệnh gen lặn nằm X không alen Y quy định Bệnh máu khó đơng người gen nằm NST giới tính X quy định Khơng có alen tương ứng Y Cho phả hệ sau Xác định kiểu gen cá thể LỜI GIẢI - Đề cho biết gen quy định tính trạng nằm NST giới tính X khơng alen với Y - Người hệ II xuất tính trạng bệnh khơng có bố mẹ ⇒ Tính trạng máu khó đơng gen lặn quy định a Tính trạng bình thường gen trội quy định A Từ suy ra - Bố I2 mang tính trạng trội có kiểu gen X AY ⇒ Các gái nhận X A từ bố - Con trai nhận Y từ bố X từ mẹ + Con trai mắc bệnh II2 ⇒ Mẹ mang alen gây bệnh Mẹ có kiểu hình bình thường ⇒ kiểu gen Mẹ I1 X A X a + Con trai bình thường II3 có kiểu gen X AY - Con gái bình thường II1 II4 khơng thể xác định xác kiểu gen nhận X A X a từ mẹ VD3 Bệnh gen trội nằm X không alen Y quy định Cho phả hệ sau Sơ đồ phả hệ mô tả di truyền bệnh người hai alen gen nằm nhiễm sắc thể giới tính X khơng có đoạn tương đồng Y quy định Biết không xảy đột biến tất cá cá thể phả hệ Xác định kiểu gen II4 II5 LỜI GIẢI 10 - Xác suất = 1 1 = 2 VD5 Tính xác suất để cặp vợ chồng sinh trai gái? - Tập hợp khơng đồng - Khơng có thứ tự - Xác suất = 1 1 C5 2 2 VD6 Một cặp vợ chồng sinh người gái Xác suất để sinh đứa có trai gái? - Vì lần sinh phép thử độc lập nên lần sinh trước không liên quan đến lần sinh sau - Tập hợp khơng đồng - Khơng có thứ tự - Xác suất = 1 C3 2 Tính xác suất tính trạng đời - Tính xác suất tính trạng theo sơ đồ lai - Xét tập hợp sinh con + Nếu tập hợp đồng 1 loại tính trạng Nhân xác suất lần sinh + Nếu tập hợp khơng đồng 2 loại tính trạng - Có thứ tự sinh Nhân xác suất lần sinh - Khơng có thứ tự sinh Nhân xác suất lần sinh với số trường hợp VD Ở người, bệnh bạch tạng gen lặn NST thường quy định A Da bình thường, a Da bạch tạng Một cặp vợ chồng có kiểu hình bình thường, sinh người mắc bệnh bạch tạng a Nếu cặp vợ chồng sinh đứa thứ 2, xác suất sinh đứa bình thường bao nhiêu? b Cặp vợ chồng sinh tiếp người thứ 3, xác suất để sinh người mắc bệnh bao nhiêu? 20 xác suất để cặp vợ chồng sinh tiếp đứa bình thường bao nhiêu? d Tính xác suất để cặp vợ chồng sinh tiếp người theo thứ tự bị bệnh, không bị bệnh bị bệnh bao bao nhiêu? e Tính xác suất để cặp vợ chồng sinh tiếp người có bị bệnh bình thường? LỜI GIẢI - Bài tốn u cầu tính xác suất tính trạng, cần phải viết sơ đồ lai - Biện luận kiểu gen Bố mẹ có hình bình thường có kiểu gen A_ - Sinh người bạch tang có kiểu gen aa Một a lấy từ bố a lấy từ mẹ Vậy kiểu gen bố mẹ là Aa - Viết sơ đồ lai, tính xác suất loại tính trạng theo sơ đồ lai P Aa x Aa ⇒ AA 3 Aa aa ⇔ A _ aa Bình thường Bạch tạng 4 4 4 - Xác suất để sinh bình thường - X ác suất để sinh bạch tạng a Do sinh đứa độc lập, nên sinh đứa thứ khơng có liên quan đến đứa thứ Xác suất đứa thứ phụ thuộc vào phép lai không bị bệnh bạch tạng b Do sinh đứa độc lập, nên sinh đứa thứ khơng có liên quan đến đứa trước Xác suất để đứa thứ mắc bệnh là c Xác suất sinh người bình thường aa - Tập hợp đồng - Xác suất sinh người mắc bệnh 21 3 4 d Xác suất sinh người bình thường - Xác suất sinh người mắc bệnh A_ aa - Tập hợp không đồng có thứ tự Xác suất sinh bị bệnh, không bị bệnh bị bệnh = 4 e Xác suất sinh người bình thường - Xác suất sinh người mắc bệnh A_ aa - Tập hợp khơng đồng khơng có thứ tự Xác suất sinh có bị bệnh bình thường = 1 C3 4 Tính xác suất tính trạng giới tính - trường hợp gen quy định tính trạng nằm NST thường - Bước 1 Xác suất giới tính cho lần sinh 1 Xác suất giới tính x x xét ÷ 2 - Bước 2 Tính Xác suất tính trạng theo sơ đồ lai - Bước 3 Xét tập hợp sinh con + Nếu tập hợp đồng 1 tính trạng giới tính Nhân xác suất lần sinh + Nếu tập hợp không đồng về giới tính tính trạng 2 - Có thứ tự sinh Nhân xác suất lần sinh - Khơng có thứ tự sinh Nhân xác suất lần sinh với số trường hợp - Bước 4 Nhân kết bước bước VD Ở người, bệnh bạch tạng gen lặn NST thường quy định A Da bình thường, a Da bạch tạng Một cặp vợ chồng có kiểu hình bình thường, sinh người mắc bệnh bạch tạng a Xác suất để cặp vợ chồng sinh tiếp gái bình thường? 22 b Xác suất để cặp vợ chồng sinh tiếp đứa trai mắc bệnh đứa trai bình thường c Xác suất để cặp vợ chồng sinh tiếp đứa trai mắc bệnh đứa gái bình thường d Xác suất để cặp vợ chồng sinh tiếp , đứa trai mắc bệnh đứa trai bình thường e Xác suất để cặp vợ chồng sinh tiếp con, đứa trai mắc bệnh đứa gái bình thường f Xác suất để cặp vợ chồng sinh tiếp con, đứa trai bình thường đứa gái bình thường g Xác suất để cặp vợ chồng sinh người có trai mắc bệnh gái bình thường LỜI GIẢI Ta có - Xác suất để sinh bình thường - Xác suất để sinh bạch tạng - Xác suất sinh đứa trai gái 1 2 a Xác suất để sinh đứa gái ÷ 2 A_ - Xác suất sinh người bình thường - Tập hợp đồng về tính trạng giới tính - Xác suất để sinh bình thường = 3 4 1 3 - Xác suất để sinh gái bình thường = ÷ 2 4 1 b Xác suất để sinh trai ÷ 2 - Tập hợp khơng đồng có thứ tự 23 - Xác suất để sinh đứa bình thường đứa bị bệnh = 4 1 - Xác suất để sinh trai bệnh trai bình thường = ÷ 2 4 1 c Xác suất để sinh đứa ÷ 2 - Tập hợp khơng đồng có thứ tự - Xác suất để sinh đứa bình thường đứa bị bệnh = 4 1 - Xác suất để sinh trai bệnh gái bình thường = ÷ 2 4 1 d Xác suất để sinh trai ÷ 2 - Tập hợp khơng đồng khơng có thứ tự - Xác suất để sinh đứa bình thường đứa bị bệnh = C2 4 1 - Xác suất để sinh trai mắc bệnh trai bình thường = ÷ C21 2 4 1 e Xác suất để sinh đứa ÷ 2 - Tập hợp khơng đồng khơng có thứ tự - Xác suất để sinh đứa bình thường đứa bị bệnh = C2 4 1 - Xác suất để sinh trai mắc bệnh gái bình thường = ÷ C21 2 4 1 f Xác suất để sinh đứa ÷ 2 - Tập hợp khơng đồng không thứ tự 3 4 - Xác suất để sinh đứa bình thường = C21 1 3 - Xác suất để sinh trai mắc bệnh gái bình thường = ÷ C21 2 4 24 1 g Xác suất để sinh người ÷ 2 - Tập hợp khơng đồng khơng có thứ tự - Xác suất để sinh mắc bệnh bình thường = 1 3 3 C5 4 4 1 1 3 - Xác suất = ÷ C53 2 4 4 Tính xác suất tính trạng giới tính - trường hợp gen quy định tính trạng nằm NST giới tính Chú ý Do tính trạng kèm với giới tính nên xác suất tính trạng giới tính tính theo sơ đồ lai - Bước 1 Viết sơ đồ lai - Bước 2 Xét tập hợp sinh con + Nếu tập hợp đồng nhất Nhân xác suất lần sinh + Nếu tập hợp khơng đồng - Có thứ tự sinh Nhân xác suất lần sinh - Không có thứ tự sinh Nhân xác suất lần sinh với số trường hợp VD Bố mẹ bình thường sinh bị mù màu, gái lấy chồng bình thường, họ dự định sinh đầu lòng Tính xác suất sinh trai đầu lòng bị mù màu LỜI GIẢI Quy ước X A Bình thường; X a Bị mù màu Con trai mù màu có kiểu gen X AY nhận X a từ mẹ ⇒ Mẹ bình thường có kiểu gen X A X a ; Bố bình thường có KG X AY Con gái cặp vợ chồng có kiểu gen 1 X A X A X A X a 2 Để sinh cháu trai bị mù màu mẹ phải có kiểu gen XAXa Ta có A a A 1 X X x X AY → X Y Trai mù màu ⇒ = = 12,5% 4 II BÀI TẬP ÔN LUYỆN 25 Câu 1 Quan sát sơ đồ phả hệ mô tả di truyền bệnh qua ba hệ Hãy xác định đặc điểm di truyền bệnh Nữ không mắc bệnh Nam không mắc bệnh Nữ mắc bệnh Nam mắc bệnh? A Đột biến gen lặn NST thường B Đột biến gen trội NST thưòng C Đột biến gen lặn NST giới tính X D Đột biến gen trội NST giới tính X Câu 2 Khảo sát di truyền bệnh M người qua ba hệ sau I Nam bình thường Nam bị bệnh M II Nữ bình thường III Nữ bị bệnh M Xác suất để người III2 mang gen bệnh bao nhiêu? A 0,335 B 0,75 C 0,67 Câu 3 Cho sơ đổ phả hệ sau ◘ 26 D 0,5 Sơ đồ phả hệ mô tả di truyền bệnh ngừoi hai alen gen quy định Biết không xảy đột biến tất cá cá thể phả hệ Trong người thuộc phả hệ trên, người chưa thể xác định xác kiểu gen chưa có đủ thông tin là A 13 B C 17 20 D 15 16 Câu 4 Bệnh máu khó đơng người gen lặn a nằm NST giới tính X quy định khơng có alen tương ứng Y Người bệnh có kiểu gen X aXa nữ XaY nam Có sơ đồ phả hệ sau đây Thế hệ I □2 1 nữ bình thường □ nam bình thường Thế hệ II □1 2 3 nam bị bệnh 4 Nếu người gái II2 lấy chồng bình thường xác suất để đầu lòng họ bị bệnh máu khó đơng bao nhiêu? A 6,25% B 50% C 25% D Câu 5 Sơ đồ phả hệ cho biết bệnh người hai alen gen quy định Cặp vợ chồng 1 2 hệ thứ II mong muốn sinh hai người có trai, gái không bị bệnh Cho đột biến xảy ra, khả để họ thực mong muốn bao nhiêu? A 5,56% B 12,50% C 8,33% D 3,13% Câu 6 Khảo sát di truyền bệnh M người qua ba hệ sau I II III 3 4 27 Nam bình thường Nam bị bệnh M Nữ bình thường Nữ bị bệnh M Xác suất để người III2 không mang gen bệnh bao nhiêu A 0,5 B 0,33 C 0,25 D 0,75 Câu 7 Cho sơ đồ phả hệ mô tả di truyền bệnh người hai alen gen quy định, alen trội trội hồn tồn Biết khơng xảy đột biến bố người đàn ông hệ thứ III không mang alen gây bệnh Xác suất người đầu lòng cặp vợ chồng hệ thứ III bị bệnh A 18 B C D 32 Câu 8 Cho sơ đồ phả hệ mô tả di truyền bệnh người hai alen gen quy định, alen trội trội hồn tồn Biết khơng xảy đột biến bố người đàn ông hệ thứ III không mang alen gây bệnh Xác suất người đầu lòng cặp vợ chồng hệ thứ III không bị bệnh A 1/18 B 17/18 C 31/32 D 1/32 I 9 Cho sơ đồ phả hệ gia đình, biết alen a gây bệnh Câu Nam bình thường lặn so với alen A khơng gây bệnh khơng có đột biến xảy cá thể Nam bị bệnh phả II hệ III 28 Nữ bị bệnh Nữ bình thường Cặp vợ chồng II5, II6 mong muốn sinh thêm người trai không bị bệnh Khả sinh đứa trai có kiểu gen xác suất là A Aa 1/2 B AA 1/4 C Aa 1/4 D AA 1/2 Câu 10 Ở người, dạng tóc tính trạng đơn gen qui định hai alen nằm nhiễm sắc thể thường Cho sơ đồ phả hệ sau Biết khơng có đột biến xảy Xác suất để cặp vợ chồng hệ thứ III sơ đồ phả hệ sinh đầu lòng mang kiểu gen dị hợp A 43,33% B 44,44% C 50% D 71,43% Câu 11 2009 Sơ đồ phả hệ mô tả hai bệnh di truyền người Bệnh P gen lặn nằm nhiễm sắc thể thường quy định, bệnh Q gen lặn nằm nhiễm sắc thể giới tính X quy định 29 Biết không xảy đột biến, xác suất đứa trẻ bị hai bệnh sinh từ cặp vợ chồng hệ thứ III A 16 B 16 C D Câu 12 Ở người, gen quy định dạng tóc nằm nhiễm sắc thể thường có alen, alen A quy định tóc quăn trội hồn tồn so với alen a quy định tóc thẳng Bệnh mù màu đỏ - xanh lục alen lặn b nằm vùng không tương đồng nhiễm sắc thể giới tính X quy định, alen trội B quy định mắt nhìn màu bình thường Cho sơ đồ phả hệ sau I II III 10 ? 11 Quy ước Nam tóc quăn khơng bị mù màu Nữ tóc quăn khơng bị mù màu Nam tóc thẳng bị mù màu 12 Biết không phát sinh đột biến tất cá thể phả hệ Cặp vợ chồng III10 − III11 phả hệ sinh con, xác suất đứa đầu lòng khơng mang alen lặn hai gen A 4/9 B 1/6 C 1/8 D 1/3 Câu 13 Cho sơ đồ phả hệ sau Bệnh P quy định gen trội P nằm nhiễm sắc thể thường; bệnh Q quy định gen lặn q nằm nhiễm sắc thể giới tính X, khơng có alen tương ứng Y Biết khơng có đột biến xảy Xác suất để cặp vợ chồng hệ thứ III sơ đồ phả hệ sinh đầu lòng trai mắc hai bệnh P, Q A 6,25% B 25% C 12,5% 30 D 3,125% Câu 14 Bệnh mù màu đỏ - lục bệnh máu khó đơng hai gen lặn nằm nhiễm sắc thể X quy định, cách 12 cM Cho phả hệ sau I II III 1 Mù màu Máu khó đông 2 Theo sơ đồ phả hệ trên, giả sử nay, người phụ nữ II-1 lại mang thai, xác suất người phụ nữ sinh bé trai bình thường khơng mắc hai bệnh di truyền trên là A 11 % B 22 % C 25 % D 52 % Câu 15 Phêninkêto niệu PKU bệnh di truyền thiếu enzim chuyển hoá axit amin phêninalanin Sơ đồ phả hệ củ amột gia đình sau bị bệnh Phả hệ cho thấy bệnh Phêninkêto niệu PKU quy định A gen trội nhiễm sắc thể giới tính X B gen lặn nhiễm sắc thể thường C gen trội nhiễm sắc thể thường D gen lặn nhiễm sắc thể giới tính X Câu 16 2010 Cho sơ đồ phả hệ sau Sơ đồ phả hệ mô tả di truyền bệnh ởngười hai alen gen quy định Biết không xảy đột biến tất cá thể 31 phả hệ Xác suất để cặp vợ chồng hệ III phả hệ sinh đứa gái bị mắc bệnh A B C D Câu 17 2013 Ở người, gen quy định dạng tóc nằm nhiễm sắc thể thường có alen, alen A quy định tóc quăn trội hồn tồn so với alen a quy định tóc thẳng; Bệnh mù màu đỏ- xanh lục alen lặn b nằm vùng không tương đồng nhiễm sắc thể giới tính X quy định, alen trội B quy định mắt nhìn màu bình thường Cho sơ đồ phả hệ sau Biết không phát sinh đột biến ởtất cảcác cá thểtrong phảhệ Cặp vợchồng III10– III11 phả hệnày sinh con, xác suất đứa đầu lòng khơng mang alen lặn vềhai gen A 4/9 B 1/8 C 1/3 D 1/6 Câu 18 CĐ-2013 Sơ đồ phả hệ sau mô tả bệnh di truyền người hai alen gen quy định Biết không phát sinh đột biến tất cá thể phả hệ Xác suất sinh đầu lòng bị bệnh cặp vợ chồng III13– III14 A 1/6 B 1/4 C 1/8 D 1/9 Câu 19 2014 Sơ đồ phả hệ sau mô tả bệnh di truyền người hai alen gen quy định 32 Biết không phát sinh đột biến tất cá thể phả hệ, xác suất sinh đầu lòng khơng mang alen gây bệnh cặp vợ chồng A 3/5 B 7/15 C 4/9 D 29/30 Câu 20 CĐ-2014Sơ đồ phả hệ mô tả di truyền hai bệnh người bệnh P bệnh M Alen A quy định không bị bệnh P trội hoàn toàn so với alen a quy định bệnh P; alen B quy định không bị bệnh M trội hoàn toàn so với alen b quy định bệnh M Các gen nằm vùng không tương đồng nhiễm sắc thể giới tính X Biết khơng xảy đột biến, kiểu gen A X bA X Ba , XbAY B X bA X Ba , X aBY C X BA X ba , X aBY D X bA X BA , XbAY ĐÁP ÁN BÀI TẬP ÔN LUYỆN A C C D A 10 B A B C B 11 12 13 14 15 33 B D A B B 16 17 18 19 20 D C A B B TÀI LIỆU THAM KHẢO Nguyễn Bá Hoàng - Phương pháp giải tập di truyền phả hệ - SKKN, THPT Tĩnh Gia, Thanh Hóa, 2013 Đề thi TN THPT, ĐH, CĐ năm Tổng hợp đề khảo sát đề nghị trường THPT tỉnh Vĩnh Phúc, lần lần 2, năm học 2014-2015 34 ... đặc thù toán phả hệ, học sinh cần phải nắm vận dụng kỹ thuật tính tốn tốn di truyền Vì lí trên, xây dựng đề tài “PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP PHẦN PHẢ HỆ” với mục đích sau Nêu phương pháp đặc thù... ĐẦU Trong phần Di truyền học người, tốn phả hệ dạng toán thường sử dụng nhiều đề thi Hiện tại, có nhiều tài liệu tham khảo nhiều tác giả đề cập đến phương pháp giải hệ thống tập phần phả hệ Đa số... NST giới tính 25 II BÀI TẬP ÔN LUYỆN 25 TÀI LIỆU THAM KHẢO 34 NỘI DUNG I PHƯƠNG PHÁP GIẢI TỐN PHẢ HỆ Thơng thường, phương pháp giải tập phả hệ chia làm bước Bước 1 - Xem thêm -Xem thêm CHUYÊN ĐỀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP PHẦN PHẢ HỆ, , Bước 1 - Xác định quy luật di truyền chi phối tính trạng., Bước 2 – Xác định kiểu gen, Bước 3 - Bài toán sinh con, II. BÀI TẬP ÔN LUYỆN
Những điều cần biết về bài tập phả hệ Bài tập phả hệ là một dạng nằm trong chương di truyền môn Sinh 12. Đây được đánh giá là dạng bài toán khó, dễ gây nhầm lẫn. Dạng bài này cũng xuất hiện điển hình trong đề thi THPT Quốc Gia môn Sinh. Dưới đây chúng tôi sẽ nêu cách giải chung cho dạng này Bước 1 Xác định gen gây bệnh là gen trội hay gen lặn Bước 2 Xác định gen gây bệnh nằm trên NST thường hay giới tính Bước 3 Tính xác xuất xuất hiện kiểu gen/ kiểu hình ở đời con Đây là ba bước cơ bản để giải quyết bài toán phả hệ. Liên quan đến dạng này có nhiều bài toán khác nhau. Điều này có thể khó khăn cho nhiều bạn. Tuy nhiên, nếu như các bạn nắm vững phương pháp giải thì sẽ thấy hầu hết các bài tập phả hệ đều có một cấu trúc chung. Từ đó việc giải toán sẽ không còn khó khăn nữa. Đôi nét đặc sắc về tài liệu của chúng tôi Trong bài này, chúng tôi xin gửi đến các bạn 2 bộ tài liệu rất hay liên quan đến bài tập phả hệ. Tất cả là các bài tập phả hệ từ cơ bản đến nâng cao. Điều đặc biệt là với mỗi câu hỏi thì sẽ có phần đáp án chi tiết bên dưới. Đáp án được trình bày rất tỉ mỉ, chi tiết, dễ hiểu. Đảm bảo khi xem xong các bạn có thể hiểu ngay được. Chúng tôi đánh giá đây là bộ tài liệu các bạn nên tải về. Chắc chắn với nguồn sưu tầm tin cậy sẽ mang lại nhiều lợi ích cho việc học và ôn tập của các bạn. Tải tài liệu miễn phí tại đây Sưu tầm Trần Thị Nhung
Theo chia sẻ của cô Dương Thu Hà, giáo viên môn Sinh học tại Hệ thống Giáo dục HOCMAI, bài tập di truyền phả hệ được đánh giá là dạng bài gây khó dễ cho học sinh. Trong chương trình Sinh học lớp 9, bài tập di truyền phả hệ thường chia làm hai dạng lời văn hoặc sơ đồ phả hệ cho sẵn. Nhằm giúp học sinh đạt điểm tuyệt đối dạng bài tập này khi làm bài kiểm tra hoặc bài thi vào 10, cô Hà sẽ hướng dẫn học sinh về phương pháp giải bài tập di truyền phả hệ, bên cạnh đó là lưu ý những sai lầm thường gặp mà học sinh cần đặc biệt chú ý để tránh bị mất điểm đáng tiếc. Cô Hà hướng dẫn học sinh nội dung “Chinh phục bài tập di truyền phả hệ” 3 bước giải “dễ nhớ” cho dạng bài di truyền phả hệ Để tránh “tẩu hỏa nhập ma” khi làm dạng bài tập này, cô Hà khuyên học sinh nên áp dụng lần lượt 3 bước sau đây. Bước 1 Xác định tính trạng trội lặn Bước 2 Xác định gen gây bệnh do nằm trên NST thường hay giới tính + Nếu trên NST khi có tỷ lệ mắc bệnh đồng đều ở cả 2 giới hoặc mẹ mắc bệnh tính trạng lặn con trai lại không bị bệnh… thì gen nằm trên NST thường + Nếu trên NST giới tính khi mang các đặc điểm của gen trên NST giới tính như gen bị bệnh chỉ biểu hiện ở con trai, có sự di truyền chéo… Bước 3 Xác định kiểu gen của những người trong phả hệ Cô Hà hướng dẫn học sinh ví dụ về bài tập cho sẵn sơ đồ phả hệ Những sai lầm học sinh cần tránh khi làm bài tập di truyền phả hệ Những lỗi sai cơ bản học sinh hay mắc phải được cô Hà chỉ ra như lúng túng khi vẽ sơ đồ phả hệ bởi không phân tích chính xác dữ liệu đề bài cho về mối quan hệ họ hàng giữa các cá thể trong phả hệ. Do đó, khi làm bài, học sinh cần đọc kỹ đề và vẽ sơ đồ một cách cẩn thận ra nháp để tránh sai sót rồi mới viết vào bài thi. Ngoài ra, học sinh còn gặp khó khăn khi vận dụng thành thạo 3 quy luật chính quy luật Men-đen, quy luật di truyền liên kết giới tính và hoán vị gen vào làm bài tập. Vì vậy, với bất kỳ dạng bài nào học sinh cũng nên nắm chắc kiến thức cơ bản kết hợp với việc làm bài tập thường xuyên để rèn luyện kỹ năng cũng như phương pháp làm bài sao cho khoa học và dễ áp dụng. Trên đây là một số lưu ý giúp học sinh chinh phục bài tập di truyền phả hệ. Hi vọng những chia sẻ của cô Dương Thu Hà sẽ giúp học sinh dễ dàng đạt điểm cao dạng bài này trong các bài kiểm tra, bài thi. Với mong muốn đồng hành cùng phụ huynh và học sinh trên chặng đường chinh phục kỳ thi tuyển sinh vào 10, HOCMAI tiếp tục triển khai chương trình học tốt năm học 2019 – 2020. Chương trình được thiết kế với mục đích giúp học sinh làm chủ kiến thức cơ bản của từng môn học, bám sát chương trình sách giáo khoa của Bộ GD & ĐT. Khóa học do đội ngũ giáo viên giỏi chuyên môn và giàu kinh nghiệm trực tiếp giảng dạy sẽ giúp học sinh không chỉ tiến bộ nhanh mà còn yêu thích môn học, đặc biệt là kỹ năng làm các dạng bài tập để có thể áp dụng khi làm bài thi. >> ĐĂNG KÝ HỌC THỬ MIỄN PHÍ TẠI Hoặc gọi ngay Hotline 0936 5858 12 để được tư vấn chi tiết và miễn phí về các khóa học.
Hướng dẫn chi tiết cho các em học sinh lớp 12 cách giải một bài toán phả hệ trong chương trình sinh học lớp 12. Bài viết chia thành 3 phần tương ứng với 3 bước để giải một bài tập phả hệ. Thông thường, phương pháp giải bài tập phả hệ chia ra làm 3 bước Bước 1 Xác định quy luật di truyền chi phối tính trạng. Bước 2 Xác định kiểu gen. Bước 3 Tính toán xác suất sinh con. Tùy thuộc vào dữ kiện và yêu cầu của bài toán mà học sinh phải thực hiện đầy đủ 3 bước hoặc chỉ thực hiện 1 trong 3 bước trên. 1. Bước 1 - Xác định quy luật di truyền chi phối tính trạng. Các vấn đề liên quan Mối quan hệ giữa gen và tính trạng Các tính trạng được xét trong phả hệ có thể là tính trạng do một gen hoặc nhiều gen quy định. Để xác định được mối quan hệ giữa gen và tính trạng trong phả hệ là rất phức tạp vì - Một cặp bố mẹ thường sinh ít con, các con sinh ra có thể mang các kiểu gen khác nhau hoặc giống nhau. - Các cá thể con được sinh ra là một phép thử độc lập, nên kiểu gen của các con tạo ra không theo tuần tự như viết sơ đồ lai. - Để rút ra mối quan hệ giữa gen và tính trạng cần có phép lai với số lượng cá thể lớn, nhưng trong phả hệ có số lượng cá thể có giới hạn. Vì những lí do trên, các bài tập liên quan đến phả hệ đề bài thường cho sẵn dữ kiện về mối quan hệ giữa gen và tính trạng. Thường là một gen quy định một tính trạng. Trong giới hạn của chuyên đề này, tôi chủ yếu tập trung vào dạng bài tập một gen quy định một tính trạng. Mối quan hệ trội - lặn Trội lặn hoàn toàn Trường hợp một gen có hai alen, trội lặn hoàn toàn, thực hiện phép lai giữa các cá thể có kiểu hình trội lặn có khả năng sau. 1 - Trội x Trội $\to $ Trội 2 - Trội x Trội $\to $ Trội + Lặn 3 - Lặn x Lặn $\to $ Lặn 4 - Trội x Lặn $\to $ Trội + Lặn 5 - Trội x Lặn $\to $ Trội. Trong các phép lai trên, thường sử dụng phép lai 2Trội x Trội $\to $ Trội + Lặn để xác định tính trạng nào là trội, tính trạng nào là lặn. VD Biết một gen quy định một tính trạng. Bố tóc xoăn, mẹ tóc xoăn sinh ra 2 người con, một tóc xoăn, một tóc thẳng $\Rightarrow $Tóc xoăn là trội, tóc thẳng là lặn. Trội lặn không hoàn toàn Trường hợp này rất dễ để nhận biết, cá thể con mang tính trạng trung gian. 1 - Trội x Trội $\to $ Trội 2 - Trung gian x Lặn $\to $ Trung gian + Lặn 3 - Lặn x Lặn $\to $ Lặn4 - Trội x Lặn $\to $ Trung gian 5 - Trung gian x Trung gian $\to $ Trội + Lặn + Trung gian Khái niệm trội và lặn trong trường hợp này mang tính tương đối, được sử dụng để phân biệt Trong các phép lai trên thì phép lai 4 và 5 được dùng để xác định tính trạng di truyền trội không hoàn toàn. VD Biết một gen quy định một tính trạng. Bố. mẹ đều có nhóm máu AB sinh ra 3 người con trong đó có 1 đứa có nhóm máu A, 1 đứa nhóm máu B, một đứa có nhóm máu AB $\Rightarrow $ tính trạng trội không hoàn toàn. Di truyền của gen trên NST giới tính và gen trên NST thường Di truyền gen trên X không alen trên Y. Trong trường hợp một gen quy định một tính trạng, gen trên X không alen trên Y có một số đặc điểm sau - Phép lai thuận nghịch cho kết quả khác nhau. - Di truyền chéo, X của bố cho con gài và X của mẹ cho con trai. - Tính trạng lặn có ở 2 giới nhưng chủ yếu phân bố ở giới XY, do Y không có alen tương ứng. Đối với bài toàn phả hệ, thông thường việc xác định gen nằm trên X không alen trên Y dựa vào sự phân li kiểu hình không đồng đều ở 2 giới, tính trạng lặn thường tập trung nhiều ở giới XY. Trong thực tế, việc xác định gen đó có nằm trên X hay không là khá phức tạp vì - Tính trạng có ở 2 giới. - NST Y được coi như là alen lặn kết quả của nó tương đương với gen nằm trên NST thường. - Mỗi con sinh ra là một phép thử độc lập $\Rightarrow $không thể chắc chắn việc tính trạng lặn tập trung nhiều ở giới XY là do gen nằm trên NST X quy định, vì rất có thể là một sự ngẫu nhiên. Để xác định chính xác gen đó nằm trên X hay không cần phải có 1 số cá thể đủ lớn $\Rightarrow $loại bỏ được tính ngẫu nhiên của phép thử độc lập $\Rightarrow $phả hệ phải rất nhiều cá thể hoặc phải nghiên cứu nhiều phả hệ khác nhau có liên quan đến tính trạng đó. Vì vậy, đối với bài toán có định hướng xác định về gen nằm trên X thường là bài toán nhận định tương đối tính trạng có nhiều hay ít khả năng di truyền liên kết với giới tính. Từ những lí do trên, theo ý kiến tác giả thì người ra đề sẽ hạn chế cho nhận định phần này vì có thể gây ra tranh cãi. Di truyền gen trên Y không alen trên X. - Di truyền thẳng từ XY sang XY. - Tính trạng chỉ biểu hiện ở giới XY. Di truyền của gen nằm trên NST thường. Tính trạng do gen nằm trên NST thường quy định phân li đồng đều ở hai giới. Trong một phả hệ, để xác định gen nằm trên NST thường ta dùng phương pháp loại trừ trường hợp di truyền liên kết với giới tính gen trên X không alen trên Y như sau Gen quy định tính trạng nằm trên X không alen trên Y, bố mang tính trạng trội $\Rightarrow $100% con gái mang tính trạng trội. Vì vậy, nếu bố mang tính trạng trội mà xuất hiện con gái mang tính trạng lặn $\Rightarrow $ gen quy định tính trạng đó nằm trên NST thường. Hoặc mẹ mang tính trạng lặn, con trai mang tính trạng trội. VD Biết một gen quy định một tính trạng. Bố tóc xoăn, mẹ tóc xoăn sinh ra 1 người con gái tóc thẳng $\Rightarrow $Tóc xoăn là trội so với tóc thẳng và gen quy định tính trạng nằm trên NST thường. Phương pháp xác định quy luật di truyền chi phối tính trạng Đề bài thường cho sẵn tính trạng do một gen quy định Trong giới hạn của chuyên đề, tác giả chỉ xét đến tính trạng do một gen quy định. * Xác định tính trạng trội và tính trạng lặn áp dụng cho trường hợp 1 gen có 2 alen - Trong trường hợp trội hoàn toàn Trội x Trội $\to $Trội + Lặn. - Trong trường hợp trội không hoàn toàn Trội x Lặn $\to $ Trung gian; Trung gian x Trung gian $\to $ Trội + Lặn + Trung gian. Trường hợp một gen có nhiều alen, trội lặn hoàn toàn và không hoàn toàn có phương pháp xác định riêng, tác giả chưa có điều kiện để trình bày trong đề tài này * Xác định vị trí của gen trên NST - Gen trên Y không alen trên X chỉ xuất hiện ở nam giới, di truyền thẳng. - Gen trên X không alen trên Y dạng này đề bài thường cho sẵn dữ kiện. Nếu đề bài cho đoán nhận gen lặn thì thường có các dữ kiện sau + Tính trạng có ở 2 giới. + Giới nam biểu hiện tính trạng nhiều hơn giới nữ. - Gen nằm trên NST thường loại trường hợp gen nằm trên NST X không alen trên Y. + Bố mang tính trạng trội có con gái mang tính trạng lặn. + Mẹ mang tính trạng trội có con trai mang tính trạng lặn. . Một số ví dụ minh họa VD1 Bệnh do gen lặn quy định Phêninkêto niệu PKU là một bệnh di truyền do thiếu enzim chuyển hoá axit amin phêninalanin. Sơ đồ phả hệ sau đây của một gia đình bị bệnh này Biết một gen quy định một tính trạng. Phả hệ trên cho thấy bệnh Phêninkêto niệu PKU do gen trội hay gen lặn gây nên và gen đó nằm trên nhiễm sắc thể thường hay nhiễm sắc thể giới tính? LỜI GIẢI - Bệnh do gen lặn trên nhiễm sắc thể thường gây nên. - Giải thích + Bố 1 và mẹ 2 ở thế hệ thứ I đều bình thường, sinh ra hai người con bị bệnh \[\Rightarrow \] Bệnh do gen lặn. Trội x Trội $\to $Trội + Lặn + Con gái bị bệnh do mang 2 gen lặn gây bệnh, trong khi đó bố không bị bệnh Bố mang tính trạng trội con gái mang tính trạng lặn \[\Rightarrow \] gen gây bệnh nằm trên nhiễm sắc thể thường. VD2 Bệnh do gen trội quy định ĐH 2011 Cho sơ đồ phả hệ sau Sơ đồ phả hệ trên mô tả sự di truyền một bệnh ở người do một trong hai alen của một gen quy định. Biết rằng không xảy ra đột biến ở tất cá các cá thể trong phả hệ. Trong những người thuộc phả hệ trên, những người chưa thể xác định được chính xác kiểu gen do chưa có đủ thông tin là A. 8 và 13 B. 1 và 4 C. 17 và 20 D. 15 và 16 LỜI GIẢI Đề bài cho biết 1 gen quy định một tính trạng. - Xác định tính trạng trội lặn. Cặp bố III12 và mẹ III13 bị bệnh sinh con có con bình thường Þ Gen quy định bệnh là gen trội. - Xác định tính trạng nằm trên NST thường hay NST giới tính. Bố III12 mang tính trạng trội, con gái mang tính trạng lặn Þ Gen qui định bệnh trên nằm trên NST thường. - Sử dụng kí hiệu gen viết vào phả hệ. Biện luận kiểu gen của các cá thể. Giả sử gen A gây bệnh; Gen a bình thường Þ Vậy người bị bệnh có kiểu gen A-; Người bình thường có kiểu gen aa. Căn cứ vào sơ đồ kiểu gen của sơ đồ phả hệ vừa tìm được ta có thể kết luận phương án cần chọn theo yêu cầu của đề bài Trong những người thuộc phả hệ trên, những người chưa thể xác định được chính xác kiểu gen do chưa có đủ thông tin là Cá thể số 17 và 20 Þ Chọn phương án C. VD3 Bệnh do gen lặn nằm trên X không alen trên Y quy định Bệnh máu khó đông ở người do 1 gen nằm trên NST giới tính X quy định Không có alen tương ứng trên Y . Cho phả hệ sau Xác định kiểu gen của các cá thể LỜI GIẢI - Đề bài cho biết 1 gen quy định một tính trạng và nằm trên NST giới tính X không alen với Y. - Người con ở thế hệ II xuất hiện tính trạng bệnh không có ở bố mẹ Þ Tính trạng máu khó đông do gen lặn quy định a. Tính trạng bình thường do gen trội quy định A. Từ đó suy ra - Bố I2 mang tính trạng trội có kiểu gen duy nhất${{X}^{A}}Y$Þ Các con gái nhận được ${{X}^{A}}$từ bố. - Con trai nhận Y từ bố và X từ mẹ + Con trai mắc bệnh II2 Þ Mẹ mang alen gây bệnh. Mẹ có kiểu hình bình thường Þ kiểu gen của Mẹ I1 là ${{X}^{A}}{{X}^{a}}$. + Con trai bình thường II3 có kiểu gen ${{X}^{A}}Y$. - Con gái bình thường II1 và II4 không thể xác định chính xác được kiểu gen vì có thể nhận ${{X}^{A}}$hoặc ${{X}^{a}}$ từ mẹ. VD4 Bệnh do gen trội nằm trên X không alen trên Y quy định Cho phả hệ sau Sơ đồ phả hệ mô tả sự di truyền một bệnh ở người do một trong hai alen của một gen nằm trên nhiễm sắc thể giới tính X không có đoạn tương đồng trên Y quy định. Biết rằng không xảy ra đột biến ở tất cá các cá thể trong phả hệ. Xác định kiểu gen của II4 và II5 LỜI GIẢI - Xác định gen trội lặn Mẹ I1 bị bệnh và bố I2 bình thường sinh ra có con gái II4 bị bệnh Þ Gen quy định bệnh là gen trội A - Kiểu gen của I2, II5 là ${{X}^{a}}Y$. - Người con gái II4 nhận được ${{X}^{a}}$ từ bố và có kiểu hình trội Þ kiểu gen ${{X}^{A}}{{X}^{a}}$. VD5 Bệnh do gen trên Y không alen trên X quy định Cho sơ đồ phả hệ sau Nhận xét về quy luật di truyền chi phối tính trạng này? LỜI GIẢI - Tính trạng chỉ có ở giới XY. - Con có tính trạng giống hệt bố Þ Tính trạng này có nhiều khả năng di truyền do gen nằm trên Y không alen trên X. Bài viết gợi ý
1 I. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU DI TRUYỀN PHẢ HỆ Phương pháp nghiên cứu phả hệ là phương pháp theo dõi sự di truyền của một tính trạng nhất định trên những người thuộc cùng một dòng họ qua nhiều thế hệ để xác định đặc điểm di truyền của tính trạng đó trội, lặn, do một hay nhiều gen kiểm soát. II. PHƯƠNG PHÁP CHUNG GIẢI BÀI TẬP DI TRUYỀN PHẢ HỆ – Bước 1 Xác định gen gây bệnh là gen trội hay gen lặn nếu đề bài chưa cho Dựa vào các dấu hiệu như quy luật di truyền đã học ví dụ như bố mẹ bình thường sinh con bệnh thì tính trạng bệnh là tính trạng lặn, tính trạng bình thường là trội… – Bước 2 Xác định gen gây bệnh do nằm trên NST thường hay giới tính + Gen trên NST thường - tỷ lệ mắc bệnh đồng đều ở cả 2 giới hoặc mẹ mắc bệnh tính trạng lặn con trai lại không bị bệnh… thì gen nằm trên NST thường. + Gen trên NST giới tính - gen bị bệnh chỉ biểu hiện ở con trai, có sự di truyền chéo… – Bước 3 Tính xác suất xuất hiện kiểu gen hoặc kiểu hình nào đó ở đời con nếu đề bài yêu cầu Trong phả hệ luôn có những cá thể biết chắc chắn kiểu gen, và những cá thể chưa biết rõ kiểu gen mà mới chỉ biết kiểu hình nên chúng ta cần xác định rõ đó là những cá thể nào, tỉ lệ về kiểu gen là bao nhiêu. Công thức chung có thể áp dụng cho xác suất cần tìm trong phả hệ như sau Xác suất kiểu gen kiểu hình cá thể cần tìm = [tỉ lệ kiểu gen bố] × [tỉ lệ kiểu gen mẹ] × [tỉ lệ kiểu gen kiểu hình cần tìm trong phép lai] × [xác suất sinh trai gái] × [số trường hợp xảy ra] Trong đó Tỉ lệ kiểu gen của bố nếu có xác suất bố mang kiểu gen nào đó là bao nhiêu ví dụ bố bình thường kiểu gen có thể là AA hoặc Aa với xác suất mỗi loại là bao nhiêu Tỉ lệ kiểu gen của mẹ xác suất mẹ mang kiểu gen nào đó là bao nhiêu ví dụ mẹ bình thường kiểu gen có thể là AA hoặc Aa với xác suất mỗi loại là bao nhiêu Tỉ lệ kiểu gen kiểu hình cần tìm trong phép lai ví dụ kiểu gen aa trong phép lai 2 bố mẹ Aa × Aa là 1/4. Xác suất sinh trai gái xác suất này cần linh hoạt nếu đề bài không yêu cầu thì chúng ta không tính, nếu đề bài yêu cầu thì phải xem tính trạng đang xét nằm trên NST thường thì cần nhân 1/2 ở mỗi lần sinh, còn nằm trên NST giới tính thì chúng ta không cần nhân thêm 1/2. Số trường hợp xảy ra khi đề bài hỏi xác suất của 2 cá thể sinh ra trở lên. ví dụ đề bài chỉ nói sinh 1 trai, 1 gái thì có 2 trường hợp sinh trai trước, gái sau hoặc sinh gái trước, trai sau. III. VÍ DỤ. Sơ đồ phả hệ dưới đây cho biết một bệnh ở người do một trong hai alen của gen quy định. Cặp vợ chồng 1 và 2 ở thế hệ thứ II mong muốn sinh hai người con có cả trai, gái và đều không bị bệnh trên. Cho rằng không có đột biến xảy ra, khả năng để họ thực hiện được mong muốn là bao nhiêu? A. 2/9 B. 1/9 C. 1/12 D. 1/18Hướng dẫn giải Xét trội – lặn Bố mẹ ở thế hệ I đều bị bệnh sinh ra con ở thế hệ II có cả bệnh và không → gen gây bệnh là gen trội A, và gen bình thường là lặn a Xét gen nằm trên NST thường hay NST giới tính Bố ở thế hệ I mang gen trội, con gái sinh ra ở thế hệ II bình thường aa, →gen nằm trên NST thường. Cá thể II-1 bị bệnh có bố mẹ kiểu gen Aa nên kiểu gen II-1 là 1/3AA 2/3 Aa Cá thể II-2 bình thường nên có kiểu gen aa 100% Để cặp vợ chồng này sinh con bình thường aa thì II-1 phải có kiểu gen Aa 2/3. Vậy xác suất họ sinh con bình thường $\frac{2}{3} \times \frac{1}{2} = \frac{1}{3}$ Tỷ lệ sinh 2 người con trai và gái không kể thứ tự là $\frac{1}{2}$ hay $C_2^1 \times \frac{1}{2} \times \frac{1}{2} = \frac{1}{2}$. Vậy xác suất họ sinh 2 con có cả trai và gái đều không bị bệnh là $\frac{1}{3} \times \frac{1}{2} \times \frac{1}{2} = \frac{1}{{12}}$ Đáp án C
phương pháp giải bài tập phả hệ
